Akademia Kopernikańska
Akademia Kopernikańska została powołana 1 września 2022 r. Jej głównym zadaniem jest realizacja Narodowego Programu Kopernikańskiego, który obejmuje:
- finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie:
- Stypendiów Kopernikańskich,
- Grantów Mikołaja Kopernika,
- wspieranie Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika,
- przyznawanie Nagród Kopernikańskich,
- powoływanie Ambasadorów Akademii Kopernikańskiej i przyznawanie wsparcia finansowego na zadania przez nich realizowane,
- organizację Światowego Kongresu Kopernikańskiego,
- przygotowywanie oraz organizowanie konferencji, sympozjów i seminariów,
- współpracę międzynarodową.
Akademię Kopernikańską tworzy 6 Izb:
- Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych,
- Izba Nauk Medycznych,
- Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania,
- Izba Filozofii i Teologii,
- Izba Nauk Prawnych,
- Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej.
Organami Akademii są: Zgromadzenie Ogólne Akademii, Sekretarz Generalny Akademii oraz Prezydium Akademii. W skład każdej z Izb, poza Izbą Laureatów Nagrody Kopernikańskiej, będzie wchodzić od 10 do 20 członków (łącznie nie więcej niż 100 członków) powołanych przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek zgromadzenia. Pracami każdej z Izb będzie kierować wybierany kadencyjnie przewodniczący.
Zgromadzenie – jako stanowiący organ kolegialny, w skład którego wchodzą wszyscy członkowie Akademii – będzie najwyższą jej władzą. Będzie działać będzie w trybie posiedzeń, zwoływanych przez Sekretarza.
Sekretarzem będzie członek Akademii, który uzyskał największe poparcie w ramach Zgromadzenia, powołany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Przewidziano także instytucję sprzeciwu, który przysługuje Prezesowi Rady Ministrów względem wybranego kandydata (sprzeciw może być zgłoszony terminie 14 dni od dnia doręczenia uchwały Zgromadzenia w przedmiocie wyboru kandydata; w takiej sytuacji Zgromadzenie powinno przedstawić alternatywnego kandydata).
Kadencja Sekretarza trwa 7 lat, a dany członek Akademii może pełnić tę funkcję przez jedną kadencję. Do Sekretarza należeć będzie bieżące kierowanie działalnością Akademii i reprezentowanie jej na zewnątrz, w tym składanie oświadczeń woli. Sekretarza na pierwszą kadencję powoła Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek ministra właściwego do szkolnictwa wyższego i nauki, na okres 2 lat. Sekretarz w okresie pełnienia funkcji nie będzie mógł wykonywać dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkami, ani wykonywać innych zajęć zarobkowych lub niezarobkowych sprzecznych z obowiązkami Sekretarza.
Biuro Akademii
W strukturze Akademii, poza Izbami, będą działać także:
- Biuro Akademii odpowiedzialne za obsługę administracyjną Akademii,
- Centrum Badawcze Mikołaja Kopernika, do zadań którego będzie należało m.in.: organizowanie sympozjów naukowych, konferencji prezentujących wyniki badań naukowych, debat i interdyscyplinarnych spotkań tematycznych z udziałem polskich oraz zagranicznych uczonych, opracowywanie, wydawanie, promocja raportów oraz innych publikacji naukowych prezentujących konkluzje i wskazówki co do kierunków proponowanych badań naukowych oraz finansowanie badań naukowych i nadzór nad ich realizacją.
Na czele Biura Akademii, jak również Centrum Badawczego Mikołaja Kopernika będzie stał dyrektor wybierany w drodze otwartego konkursu.
Kompetencja uchwalenia Statutu oraz jego nowelizacji, jako aktu prawa wewnętrznego Akademii, przypisana została Zgromadzeniu, z zastrzeżeniem, że musi on zostać zatwierdzony przez Prezesa Rady Ministrów. Natomiast pierwszy Statut nadany zostanie przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki. Nadzór nad Akademią powierzono Prezesowi Rady Ministrów.
Finansowanie Akademii
Działalność Akademii jest finansowana ze środków pochodzących z budżetu państwa oraz z innych źródeł.
Zgodnie z regulacjami dostosowującymi ustawy Prezes Rady Ministrów w drodze decyzji wydanej w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wyposaży Akademię w mienie obejmujące własność lub inne prawa majątkowe, niezbędne do prowadzenia działalności. Natomiast minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki powoła, w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy, na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, Pełnomocnika do organizacji i kierowania pracami Akademii oraz ustali jego wynagrodzenie. Pełnomocnik będzie wykonywał swoje zadania do dnia powołania pierwszego Sekretarza.
Program stypendialny
Program stypendialny ma dwa zasadnicze komponenty: instrumenty wsparcia badań naukowych oraz staży naukowych dla młodych naukowców – Stypendia Kopernikańskie – oraz Granty Mikołaja Kopernika przeznaczone dla uczonych (obywateli polskich oraz cudzoziemców) o uznanej renomie międzynarodowej, którzy realizują ważne projekty badawcze.
Konkursy w ramach Stypendiów Kopernikańskich oraz Grantów Mikołaja Kopernika będą ogłaszane i przeprowadzane na zasadach uregulowanych w ustawie. Dyrektor Centrum w porozumieniu z przewodniczącymi Izb Akademii będzie powoływać zespoły ekspertów, w celu dokonania oceny wniosków złożonych w konkursach, przygotowywania list rankingowych i dokonywania ocen merytorycznych związanych z rozliczeniem przyznanych środków. W skład zespołów ekspertów wejdą wskazani przez przewodniczących Izb Akademii członkowie Akademii oraz, w razie potrzeby, inne osoby. Rozstrzygnięcia w ramach postępowań na finansowanie Stypendiów Kopernikańskich i Grantów Mikołaja Kopernika będą podejmowane przez Dyrektora Centrum w drodze decyzji w terminie 4 miesięcy od dnia, w którym upłynął termin składania wniosków.
Dofinansowanie w ramach Stypendiów Kopernikańskich oraz Grantów Mikołaja Kopernika odbywa się na podstawie umowy zawieranej przez Dyrektora Centrum. Dyrektora Centrum wyposażono także w kompetencję do rozliczania umów i zlecenia zewnętrznego audytu ich wykonania.
Szkoła Główna Mikołaja Kopernika
Ustawa przewiduje także utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej – Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika. Przepisy dotyczącej Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika wejdą w życie 1 marca 2023 r.
Szkoła, będąc formalnie odrębną osobą prawną, zostanie powiązana z Akademią w ten sposób, że zadania odpowiadające zadaniom rady uczelni wykonywać będzie Prezydium Akademii. Ponadto organy Akademii będą miały wpływ na obsadę personalną organów Szkoły – rektor będzie powoływany przez Prezydium Akademii na wniosek Zgromadzenia. Choć siedzibą Szkoły będzie Warszawa, instytucja zintegruje jednostki funkcjonujące na terenie kraju: Kolegium Astronomii i Nauk Przyrodniczych w Toruniu, Kolegium Nauk Medycznych w Olsztynie, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Warszawie, Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, Kolegium Nauk Prawnych w Lublinie. Ustawa przewiduje sposób doboru (konkurs) uczelni i podmiotów, z którymi Szkoła będzie współpracować w zakresie poziomu kształcenia.
Szkoła będzie posiadać status uczelni akademickiej oraz przysługują jej uprawnienia podmiotu posiadającego kategorię naukową B+, o której mowa w przepisach ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.
Nagrody Kopernikańskie
Nagrody Kopernikańskie w formie indywidualnej nagrody pieniężnej w wysokości 500 tys. zł będą przyznawane w drodze konkursu za wybitne osiągnięcia naukowe o przełomowym znaczeniu oraz zasięgu międzynarodowym. Zasadniczo planuje się przyznanie jednej nagrody rocznie, kolejno w jednej z kategorii: astronomia, ekonomia, medycyna, filozofia lub teologia albo prawo. Laureaci z dniem otrzymania Nagrody staną się członkami Akademii. Wyboru laureata dokonuje Prezydium Akademii, natomiast kandydatów mogą zgłaszać: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady Ministrów, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, Izba Akademii, 10 członków Akademii lub laureat Nagrody Kopernikańskiej. Pierwsza Nagroda Kopernikańska zostanie przyznana w 2023 r.
Ambasadorowie Akademii Kopernikańskiej
Założeniem powoływania Ambasadorów Akademii Kopernikańskiej jest promowanie polskiej nauki i kultury za granicą, wiedzy o historii oraz dziedzictwie narodowym w świecie, a także promocji współpracy w dziedzinie kultury, edukacji, nauki, życia społecznego oraz gospodarczego przez osoby o uznanej renomie i dorobku, rozpoznawalne za granicą. Ambasadorowie będą wybierani przez Zgromadzenie spośród kandydatów spełniających określone w ustawie wymagania. Do zgłaszania kandydatów są uprawnieni: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego i nauki, minister właściwy do spraw zagranicznych, przewodniczący każdej z Izb Akademii, rektor Szkoły oraz Dyrektor Centrum. Sekretarz przyznaje wybranemu przez Zgromadzenie Ambasadorowi grant na realizację zadań, w wysokości nieprzekraczającej 500 tys. zł. Szczegółowe zasady przyznawania grantów określał będzie Statut Akademii.
Światowy Kongres Kopernikański
Raz na pięć lat Akademia będzie organizowała Światowy Kongres Kopernikański. Jego celem jest wymiana informacji, doświadczeń oraz wyników najnowszych innowacyjnych badań ostatnich 5 lat z zakresu astronomii, ekonomii oraz medycyny. Ponadto organizowany cyklicznie Kongres służył będzie promocji, inicjowaniu i wspieraniu zarówno w Polsce, jak i za granicą, projektów badawczych związanych z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika, poprzez prezentacje dzieł wybitnego astronoma oraz dorobku badaczy tematyki związanej z jego postacią.
Pierwszy Kongres Kopernikański zostanie zorganizowany w 2023 r. w związku z 550. rocznicą urodzin Mikołaja Kopernika. Na Kongres zaproszeni zostaną badacze zajmujący się tematyką kopernikańską z całego świata. Inauguracja wydarzenia odbędzie się 19 lutego.